کمال طلبی یا کمال گرایی؟ مسئله این است!

موفقیت در کسب و کار و تبدیل شدن به یک رهبر قدرتمند، تنها به تسلط بر دانش بازاریابی و فروش محصول محدود نمی‌شود. یک رهبر موفق، یا یک بیزینس‌من کامروا، نه تنها سیاست‌های کاری و انواع استراتژی‌های جذب مشتری و ارائه محصول را می‌داند، بلکه مهم‌تر از آن، در مهارت‌ها رفتاری و مدیریت فردی، توانایی دارد. بگذارید اینطور بگویم، تسلط بر مهارت‌های کاری و بازاریابی، بدون تسلط بری مهارت‌های رفتاری یا همان سافت اسکیل‌ها، هیچ فایده‌ای ندارد. از جمله‌ی همین مهارت‌ها که امروزه نامش زیاد به گوش می‌خورد، می‌توان کمال طلبی و یا کمال گرایی را نام برد.

این مفهوم روانشناختی، در ذهن هر کسی تداعی‌کننده یک چیز است؛ عده‌ای با دید مثبت و به عنوان رفتاری قدرتمند به آن نگاه می‌کنند و که آن را دستمایه‌ای برای پیشرفت می‌دانند. عده‌ی دیگر، حس خوبی به آن ندارند، آن را منفی و سمی می‌دانند و اعتقاد دارند که باید از آن دوری کرد.

اما حقیقت کمال طلبی چیست؟ آیا واقعا باید از آن دور ماند یا اینکه آن را در زندگی به کار گرفت؟ نتیجه افراد و تفریط در آن چیست و حفظ تعادل در به کارگیری آن چه فایده‌ای دارد؟ اصلا، آیا کمال طلبی و کمال گرایی به یک معنا به کار می‌روند و مشابه هستند؟ جواب تمام این سوالات را امروز، در این مقاله از وبسایت دکتر افشین فاتح، به عنوان متخصص بیزینس کوچینگ و ارتقای فردی، مطالعه خواهیم کرد. با ما همراه باشید.

[block id=”register-free”]

مفهوم کمال طلبی چیست؟

مفاهیم و تعاریف بسیاری از کمال طلبی یا همان «Perfectionism» ارائه داده‌اند. این مفاهیم هرچند در ظاهر با یکدیگر متفاوت هستند، اما باطن و پایه‌ی همگی، تعریفی مشترک است.

کمال طلبی یا کمال گرایی، رفتاری است دوگانه، گاها می‌تواند بسیار سازنده باشد، گاها می‌تواند آثار مخربی بر جای بگذارد. همه چیز به افراد بستگی دارد، اینکه چقدر آن را در زندگی به کار بگیرند، و مهم‌تر از آن، اینکه چقدر به تعریف و مفهوم صحیح کمال طلبی، پایبند باشند.

به باور بسیاری از متخصصان، کمال طلبی منفی، می‌تواند ریشه‌ی مشکلات بسیاری باشد؛ از کاهش عزت نفس گرفته تا معضلات مدیریت زمان و اتلاف وقت، همه را گاها به کمال طلبی افراطی ربط داده‌اند. این رفتار بعضی اوقات به عنوان بهانه‌ی بسیار خوبی برای مشکلات، ضعف‌ها و شکست‌های فردی نیز به کار می‌رود.

بگذارید برای فهم بیشتر، تعریف کمال طلبی را از سه مرجع، برای شما نقل و قول کنیم:

• دیکشنری آکسفورد:

«کمال طلبی رفتاری است که در آن، فرد استانداردی را که حتی یک درجه از ایده‌آل و کمال کمتر باشد، نپذیرد.»

• پروفسور مارک هالندر:

«کمال طلبی یا کمال گرایی، به این معناست که از خود و از دیگران، انتظار داشته باشیم کیفیت عملکردشان در هر زمان و در هر موقعیتی، بی نقص و بسیار بیشتر از حد نیاز باشد.»

• دکتر دیوید بِرنز:

اگر فردی استانداردها و اهدافی را انتخاب کند که قابل دستیابی نباشند و هیچگونه توجیه منطقی نیز برای انتخاب این اهداف والا وجود نداشته باشد، آنگاه به این رفتار، کمال طلبی گفته می‌شود.

و هزاران تعریف و مفهوم دیگر، که همگی سعی در روشن‌تر و واضح‌تر نشان دادن این رفتار دارند. اگر توجه کرده باشید، ما کمال طلبی و کمال گرایی را چندین بار به صورت جدا و در کنار هم به کار برده‌ایم؛ به نظر شما، آیا این دو فرقی با هم دارند؟

کمال طلبی یا کمال گرایی؟ مسئله این است

همانطور که در بخش پیشین اشاره کردیم، کمال طلبی و کمال گرایی در این مقاله، بارها در کنار هم تکرار شده‌اند. اما سوالی که مطرح می‌شود این است؛ آیا این دو مفهوم با یکدیگری یکسان هستند و هم‌معنا هستند؟ یا اینکه بین این تفاوتی وجود دارد؟

در جواب این سوال باید گفت، مفهوم کمال طلبی، با مفهوم کمال گرایی یکسان است و در انگلیسی، برای ذکر هر دو، همان «Perfectionism» به کار برده می‌شود. اما تفاوت معنایی این دو، زمانی نمود پیدا می‌کند که در دو حوزه‌ی متفاوت و با دیدگاه‌های متفاوت بررسی شوند.

• کمال طلبی:

اگر از دیدگاه روانشناختی و رفتاری به مفهوم Perfectionism نگاه کنیم، می‌توانیم معادل فارسی کمال طلبی را برای آن به کار ببریم؛ اگر کسی که چنین رفتاری را از خود نشان بدهد نیز، صفت کمال طلبی را به او نسبت می‌دهیم و او را انسانی کمال طلب می‌خوانیم.

• کمال گرایی:

حال اگر از دیدگاه اخلاق، سیاست و یا فلسفه به مفهوم Perfectionism بنگریم، می‌توانیم از معادل فارسی کمال گرایی استفاده کنیم. در این حوزه‌ها، به کسی که این ویژگی را داشته باشد، صفت انسان کمال گرا، یا انسان کامل را نسبت می‌دهیم. فرد کمال گرا از تعریف این نقطه نظر، دنیا را به دو جبهه خیر و شر، خوب و ید و یا سیاه و سفید تقسیم می‌کند و به هیچ حد وسطی اعتقاد ندارد.

اما به طور کلی، این دو واژه را می‌توان مترادف و هم‌مفهوم در نظر گرفت، به طوری که در این مقاله یا هر جای دیگری آن‌ها را در کنار هم مشاهده کردید، مقصودشان یک تعریف مشترک است.

انواع کمال طلبی کدام است؟

تعریف کمال طلبی، چیزی نیست جز پیروی متعصبانه از استانداردهای بالا، و تعیین اهداف بسیار والا. همانطور که پیشتر گفتیم، کمال طلبی و کمالی گرایی به یک معنی هستند و با توجه به ویژگی‌ها و نتایجی که به همراه دارند، می‌توانند به انواع مختلفی تقسیم شوند.

انواع کمال گرایی، به شرح زیر است:

• کمال طلبی مثبت (Adaptive/Positive/Normal Perfectionism)
• کمال طلبی منفی (Maladaptive/Dysfunctional/Pathological Perfectionism)

در ابتدای همین مقاله، به صورت غیر مستقیم، اندکی از انواع آن برای شما صحبت کردیم، برگردید و دوباره آن را مطالعه کنید. همانطور که گفتیم، اینکه آثار مخرب و زیان‌بار به جا داشته باشد، یا اینکه مثبت و سازنده باشد، به خود فرد و رفتار او بستگی دارد.

بگذارید این مهم را با مثالی برایتان شرح دهم. فرض کنید که شما دانشجو هستید و نمره‌ای پایین‌تر از 20 را به هیچ عنوان قبول ندارید. در اینجا تلاش برای به دست آوردن نمره‌ی 20، کمال طلبی قلمداد می‌شود. حال فرض کنید که فصل امتحانات فرا رسیده و شما برای کسب این نمره، تمام تلاش خود را می‌کنید؛ اما در نهایت، نمره‌ی شما 19 می‌شود.

چه رفتاری از خود نشان می‌دهید؟ آیا افسرده می‌شوید و خودتان را به هر دری می‌زنید تا نمره‌ی 19 را به 20 تبدیل کنید؟ یا اینکه با شادی و خوشحالی و بدون غصه، از نمره‌ای که کسب کردید راضی خواهید بود؟ در مورد رفتار اول، ما اصطلاح کمال طلبی منفی، یا کمال طلبی بالینی (Clinical Perfectionism) را به کار می‌بریم. و برای عکس‌العمل دوم، کمال طلبی مثبت را.

آیا کمال طلبی همیشه مخرب است؟

یحتما خودتان تا به اینجای کار، به خوبی متوجه شده‌اید که کمال گرایی، همیشه به شکل منفی ظاهر نمی‌شود و همیشه مخرب نیست. کمال گرایی مثبت، دقیقا در همین دایره قرار می‌گیرد.

کسی که ویژگی کمال گرایی مثبت را چه به صورت خودآگاه و چه به صورت ناخودآگاه در خود پرورانده، نه تنها از آن آسیبی نمی‌بیند، بلکه موفقیت‌های بسیاری را نیز می‌تواند به کمک همین رفتار، به دست آورد. مثال بخش پیشین را بار دیگر مطالعه کنید؛ اگر شما جزو دسته‌ی اول باشید، کمال طلبی را، به نوعی انگیزه و محرک خود برای موفقیت قرار می‌دهید. تمام تلاش خود را برای به دست آوردن بهترین‌ها می‌کنید. اگر آنچه که خواستید را به دست آوردید، فبها؛ اما اگر شکست خوردید، دنیا برایتان به آخر نمی‌رسد.

اما از طرف مقابل، اگر به عنوان همان دانشجو، در هدف‌گذاری‌های خود بسیار سختگیرانه و متعصبانه عمل کنید و حتی به نمره 20 هم راضی نباشید، آنگاه است که در دام کمال گرایی منفی افتاده‌اید. همه چیز در زندگی برای شما، به همان هدفی که دارید بستگی دارد؛ گویی که زمین و زمان به هم می‌ریزند اگر به خواسته‌ی خود نرسید.

از جمله متداول‌ترین ویژگی های افراد کمال طلب (از نوع منفی)، می‌توان موارد زیر را نام برد:

• چنین افرادی، معمولا بعد از شکست، به هیچ وجه توانایی تحمل آن را ندارند و به شدت آسیب می‌بینند.
• حتی می‌توانند به انسان خطرناکی نیز تبدیل شوند؛ زیرا ارزش‌ها و اخلاقیاتشان نیز می‌تواند در گروی همان اهداف والایشان باشد.
• افرادی که دچار کمال گرایی منفی هستند، خودشان را مجبور می‌کنند که برای رسیدن به اهداف خود، هزینه‌های بسیاری را متحمل شوند، حتی اگر هدفی که تعیین کرده‌اند، آنقدرها هم با ارزش نباشد.

نمونه‌ای از کمال گرایی مثبت و منفی

همانگونه که در بخش‌های پیشین به کرّات متذکر شدیم، کمال طلبی، اگر از نوع منفی آن باشد، می‌تواند زیان و اثرات سوء بسیاری به همراه داشته باشد. در اینجا، بگذارید نکته را در داخل پرانتز مطرح کنیم. گرچه مقصور مقاله ما، نکوهش کمال طلبی منفی بود، اما اخیرا بسیاری از متخصصان علوم مرتبط، بر این باورند که کمال طلبی، هر نوعی که داشته باشد، زیان‌بار است؛ حال چه نوع مثبت آن باشد، چه منفی.

بگذارید اینجا نیز همان مثال دانشجو را مطرح کنیم؛ اما با اندکی تغییر. تصور کنید که دانشجو، با میانگین نمره‌ای در حدود 17، تصمیم می‌گیرد که با افزایش ساعات مطالعه خویش، مثلا چیزی در حدود چهار یا پنج ساعت، نمره خود را از 17، به 19 یا 20 برساند. طبیعی است که این رفتار، به هیچ وجه کمال گرایی منفی نخواهد بود.

اما از طرف دیگر، اگر همان دانشجو، میانگین تمام نمراتش 19 باشد و بخواهد برای رسیدن به 20، حداقل بیست ساعت (!) بیشتر درس بخواند، آشکار است که دچار کمال گرایی منفی شده است. چرا که در مدت این بیست ساعت، چه بسا می‌توانست مهارت‌های دیگری را به دست آورد، برای کسب موفقیت در ابعاد دیگری تلاش کند، یا اصلا به استراحت و تفریح بپردازد.

عوارض و آسیب‌های کمال گرایی چیست؟

کمال گرایی منفی، می‌تواند آسیب‌های بسیاری را به دنبال داشته باشد؛ آن هم نه فقط در یک بعد، بلکه ابعاد دیگر زندگی را نیز می‌تواند تحت‌الشعاع قرار بدهد.

از جمله عوارض کمال طلبی، می‌توان موارد زیر را گوشزد کرد:

• تک بعدی شدن و کاهش عملکرد

کمال گرایی منفی و افراطی، ما را از سایر ابعاد زندگی، از سایر مهارت‌ها و توانایی‌ها، غافل می‌کند. کسی که دچار کمال‌گرایی است، برای اینکه به هدف خود برسد، ممکن است از هر چیزی که در اطرافش وجود دارد، چشم‌پوشی کند و آن‌ها را نادیده بگیرد. موفقیت فردی، تنها به یک جنبه از زندگی ربط ندارد، بلکه تعادل را باید در همه‌ی جنبه‌ها، برقرار کرد.

مثلا، دانش‌آموزش که بخواهد در کنکور شرکت کند، تمام فکر و ذکر و زندگی و حیات و مماتش، می‌شود همان کنکور. میلیون‌ها تومان پول کلاس می‌دهد، صدها جلد کتاب می‌خرد، شب‌های بی‌خوابی می‌کشد و از خورد و خوراک می‌افتد، تا بلکه در رشته‌ای خوب و در دانشگاهی خوب قبول شود. آیا به نظر شما، این جوان نمی‌توانست در طول یک سالی که وقتش را با کنکور تلف کرد، مهارت تازه‌ای به دست آورد؟ آیا بهتر نبود که به تمام ابعاد زندگی، به صورت مساوی و یکسان رسیدگی می‌کرد؟ این کار، نمونه‌ای بارز از کمال طلبی منفی به شمار می‌رود.

یا اصلا بگذارید مثال دیگری بزنیم. فرض کنید شما مدیر یک شرکت هستید و انسانی کمال گرا (حداقل در فضای کاری) و قصد دارید دکوراسیون محل کار را تغییر دهید، چون اعتقاد دارید که فضای فرح‌بخش، عملکرد کارکنان را بهبود می‌بخشد. حسابی وسواس به خرج می‌دهید و باطراحان، ساعت‌ها بحث می‌کنید تا آنچه که مطمح نظرتان است را پیاده کنید. غافل از اینکه در همان موقع، شرکت بخاطر فروش کم، رو به ورشکستی است. آیا در آن زمان که مشغول چانه زدن‌های بیهوده بودید، بهتر نبود که اندکی حواستان را معطوف به افزایش فروش هم می‌کردید؟

• ضعف در مدیریت زمان

یکی از بزرگترین آسیب های کمال طلبی، ضعف در مدیریت زمان است. کمال طلبی، می‌تواند مشکلات بسیاری را در برنامه‌ریزی و کنترل زمان به همراه داشته باشد، اما چگونه؟ کسی که به کمال گرایی افراطی دچار است، عملکرد هیچ کسی به جز خودش را قبول ندارد؛ همین می‌شود که یک تنه تمامی امور را به دست می‌گیرد و به اصطلاح، با یک دست می‌خواهد دوتا هندوانه بردارد!

مثلا مادری را تصور کنید که به علت کمال طلبی منفی و وسواس، با وجود پیشنهاد سایر اعضای خانواده برای کمک، ترجیح می‌دهد که همه‌ی کارها را خودش انجام بدهد، از شستن ظرف گرفته، تا پختن غذا و خرید مایحتاج.

نتیجه‌ی کار کاملا پیداست؛ یا فرد برای رسیدگی به همه‌ی کارها نهایتا دچار ناتوانی می‌شود و مجبور می‌شود که مدام کارها را عقب بیندازد، یا اینکه از سر وسواس، همه‌ی کارها سَرسَری انجام داده و به قول معروف، سَمبل می‌کند و عملکردی بی‌کیفیت خواهد داشت. به عبارت دیگر، کسانی که دچار این کمال گرایی افراطی هستند، نه تنها به کمالی که می‌خواهند نمی‌رسند، بلکه دچار ضعف در مدیریت زمان نیز می‌شوند.

حال که حرف از مدیریت زمان شده است، اگر شما هم به دنبال تکنیک‌هایی کاربردی برای زمان‌بندی پربازده‌تر هستید، پیشنهاد می‌کنیم که مقاله مدیریت زمان را یکبار مطالعه فرمایید.

• فرصت‌سوزی

کمال طلبی باعث از دست رفتن فرصت‌های پیش رو خواهد شد. کسی که دچار کمال طلبی منفی است، به امید آنکه به همان کمال و ایده‌آل خود برسد، فرصت‌ها و گزینه‌های بسیاری را نادیده می‌گیرد، غافل از آنکه در آخر نه تنها به خواسته‌اش نخواهد رسید، بلکه بهترین چیزی را که می‌توانست به دست بیاورد نیز، از دست می‌دهد.

از نظر انسان کمال طلب، برای رسیدن به اهداف والایش، فقط و فقط یک روش درست و یک گزینه‌ی مطلوب وجود دارد. هر چیزی که خارج از دایره باشد، ناصحیح و ناصواب است و باید از آن چشم‌پوشی کرد و این طرز تفکر، شروعی است برای شکستی بزرگ.

به طور مثال، اگر یک فرد کمال طلب بخواهد لباسی بخرد، باید به دنبال جنسی بگردد که هم قیمت آن بسیار مناسب باشد، هم کیفیت آن از تمام اجناس بهتر باشد. طبیعی است که این دو صفت، هیچگاه در یک لباس نمی‌گنجند. اما فرد کمال طلب برای یافتن چنین جنسی، کل بازار را زیر و رو می‌کند و در آخر دست از پا درازتر، بدون اینکه هیچ خریدی کرده باشد، به خانه بازمی‌گردد. زیرا که هرچند در این میان توانسته بود لباسی را بیابد که 80 درصد خواسته‌اش را برآورده کند، اما برای پیدا کردن 100 درصد، فرصت سوزی کرد و همان 80 درصد را هم از دست داد.

• کاهش سلامت ذهنی و روانی

کمال طلبی منفی، می‌تواند در ابعاد مختلفی از زندگی، آسیب‌های بسیاری را به جای بگذارد؛ چه به صورت مستقیم، چه به صورت غیرمستقیم. از جمله عوارض کمال طلبی، کاهش سلامت روانی، ذهنی و حتی فیزیکی است.

فرد کمال گرا برای اینکه به اهداف خودش برسد، حتی ممکن است از غذا خوردن نیز امتناع کند؛ ورزشکاری کمال طلبی که قصد رسیدن به المپیک را دارد، ممکن است از شدت ورزش افراطی، سلامت فیزیکی خود را از دست بدهد.

اما خب آسیب‌هایی که کمال طلبی منفی به حوزه سلامت وارد می‌کند، محدود به جسم نیست؛ کمترین عوارض این رفتار، می‌تواند استرس و اضطراب مزمن باشد. احساس عدم کفایت و ناکاملی، احساس ضعف و عدم اعتماد به نفس و… همگی می‌تواند عوارض روانی کمال گرایی برشمرده شوند. حتی جالب است بدانید که تحقیقات ثابت کرده‌اند، افراد کمال‌طلب، عمر کوتاه‌تری نسبت به باقی افراد دارند.

نقطه مقابل کمال طلبی چیست؟

بگذارید جواب این سوال را خیلی ساده و صریح بیان کنم. در نقطه مقابل کمال گرایی، چیزی نیست جز واقع‌بینی. به جای کمال گرایی، باید واقع بینی و واقع‌ گرایی را جایگزین نمود. واقع بینی بدان معناست که برای تحقق اهداف، نهایت تلاش خود را بکنیم، اما در صورت شکست، ناامید و افسرده و ملول نشویم و مهم‌تر از همه، انتظار ضعف و خطا به میزان اندک را نیز داشته باشیم.

وقتی که واقع بینی جایگزین کمال گرایی شود، خود به خود شاهد آن خواهیم بود که امور تا چه اندازه روال عادی و موفقیت‌آمیز خود را پی خواهند گرفت؛ به قول معروف، با واقع بینی، همه چیز روی غلطک خواهد افتاد.
درمان عملی کمال گرایی، تنها با تغییر ساده طرز تفکر، اتفاق خواهد افتاد.

از راه‌های مقابله با کمال گرایی، می‌توان موارد زیر را برشمرد:

• در اولین قدم، کمال طلبی را در خود شناسایی کنید و ببینید که آیا از نوع مثبت است، یا منفی و مخرب و زیان‌بار.
• از انتقاد فرار نکنید، سعی کنید مهارت انتقادپذیری را در خود تقویت کنید. زیرا افراد کمال طلب، با انتقاد و منتقد، دشمنی دارند.
• بین کمال گرایی مثبت، سازگار و سازنده، با کمال گرایی منفی و مخرب و زیان‌بار، تمییز قائل شوید.
• واقع گرایی پیشه کنید و اهداف واقع گرایانه برای خود تعیین کنید. در راه رسیدن به آن اهداف نیز انتظار خطا را داشته باشید.
• اولویت‌های خود را مشخص کنید. اهداف خود را بر اساس مهم‌ترین اولویت‌ها تعیین نمایید.
• در استانداردهایتان تجدید نظر کنید. اگر بهای رسیدن به این استانداردها از ارزش خود استاندارد بیشتر است، آن را کنار بگذارید.
• به سراغ تجربه‌های تازه بروید. از جمله بزرگترین ضعف افراد کمال طلب، این است که هیچگاه طاقت تجربه‌ی عادات و اتفاقات و چیزهای جدید را ندارد.
• از هر چیزی و هر کسی و هر هدفی که باعث تشدید کمال گرایی افراطی می‌شود، فاصله بگیرید.
• قبول کنید که زندگی با تمام بدی‌ها و خوبی‌هایش، با تمام ضعف‌ها و نقاط قوتش، جریان دارد. اگر بخواهید صرفا به یک بعد تمرکز کنید، از باقی ابعاد غافل خواهید شد.

سوالات متداول

[row]

[col span__sm=”12″ bg_color=”rgb(255, 255, 255)” depth=”1″ depth_hover=”2″]

[accordion]

[accordion-item title=” کمال طلبی به چه معناست؟”]

کمال طلبی می‌‌تواند تعاریف متعددی داشته باشد. اما به زبان ساده، به رفتاری گفته می‌شود که فرد در آن، هیچگونه استانداردی را کمتر از حد ایده‌آل و بی‌نقص، نپذیرد.

[/accordion-item]
[accordion-item title=” آیا کمال طلبی و کمال گرایی با هم فرق دارند؟”]

این دو مفهوم، معنایی کاملا یکسان دارند؛ حال آنکه در علوم رفتارشناختی و روانشناختی بیشتر از کمال طلبی، در اخلاق، سیاسیت و فلسفه، بیشتر از کمال گرایی استفاده می‌شود.

[/accordion-item]
[accordion-item title=” کمال طلبی چند نوع است؟”]

کمال طلبی به دو دسته تقسیم می‌شود؛ کمال طلبی مثبت یا سازگار، و کمال طلبی منفی، مخرب یا بالینی. نوع اول موجب پیشرفت شده و نوع دوم، تنها آثار سوء به دنبال دارد.

[/accordion-item]

[accordion-item title=” عوارض کمال طلبی منفی یا افراطی چیست؟”]

از دست دادن فرصت‌ها، ضعف در مدیریت زمان و اهمال کاری، کاهش سلامت روانی و جسمی، استرس و اضطراب و افکار منفی، کمبود اعتماد به نفس و تک بعدی شدن و کاهش عملکرد جامع.

[/accordion-item]

[accordion-item title=” نقطه مقابل کمال طلبی چیست؟”]

در نقطه مقابل کمال طبیعی، واقع گرایی یا همان کمال طلبی مثبت قرار می‌گیرد. رفتاری که در آن برای رسیدن به بهترین‌ها تلاش می‌کنیم، اما انتظار نقص و ضعف را هم خواهیم داشت و از شکست، ناامید نمی‌شویم.

[/accordion-item]

[/accordion]

[/col]

[/row]

[block id=”comment”]